Dział spadku jest procedurą, która rozdziela poszczególne składniki masy spadkowej, pomiędzy spadkobierców. Można to nazwać potocznie ,,II etapem” postępowania spadkowego z uwagi na fakt, że jest przeprowadzany po uzyskaniu prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, ewentualnie aktu poświadczenia dziedziczenia. Bez zakończenia stwierdzenia nabycia spadku, wszczęcie procedury działowej jest niemożliwe. W razie sporu, jest to jednocześnie jedna z bardziej skomplikowanych i długotrwałych procedur z jaką przyjdzie się zmierzyć spadkobiercom. Mając to na względzie, warto jest przeprowadzić wszelkie negocjacje między spadkobiercami jeszcze na etapie przedsądowym.
Kancelaria BSS zajmuje się prowadzeniem spraw o dział spadku oraz ustalaniem stanu masy spadkowej, co może znacząco usprawnić przebieg postępowania sądowego. Dzięki doświadczeniu naszego zespołu, pomagamy Klientom przejść przez ten proces z odpowiednią wiedzą i planowaniem.
Dział spadku nie jest obligatoryjny, jednak warto go przeprowadzić z kilku przyczyn. Do czasu działu spadku spadkobiercy są właścicielami każdego przedmiotu wchodzącego do masy spadkowej.
Przykład: Spadkobierca X pozostawił po sobie czworo dzieci A,B,C, D. W masie spadkowej znajduje się samochód, nieruchomość gruntowa, mieszkanie i zabytkowy obraz. Bez przeprowadzonego działu spadku, każdy ze spadkobierców posiada ¼ prawa własności do każdej z wyżej wymienionych rzeczy.
Jest to tzw. współwłasność łączna i dopóki istnieje ona między spadkobiercami, nie mogą oni swobodnie dysponować poszczególnymi przedmiotami, czyli przykładowo nie mogą ich sprzedać lub wynająć bez zgody pozostałych współspadkobierców.
Z racji, że dział spadku jest procedurą fakultatywną, nie został dla niej zakreślony termin. Z tego względu dział spadku może zostać przeprowadzony nawet kilkanaście lat po śmierci spadkodawcy. Z drugiej strony praktyka kancelaryjna dobitnie pokazuje, że im później spadkobiercy zdecydują się na dział spadku, tym gorzej z perspektywy dowodowej. Po wielu latach zacierają się najważniejsze ustalenia, tym bardziej gdy były one słowne. Może dojść nawet do bardziej skomplikowanej sytuacji, gdy zajdzie konieczność przeprowadzenie kolejnych postępowań spadkowych po pierwotnych spadkobiercach. Zwiększa się również prawdopodobieństwo nieuprawnionego rozporządzenia elementem masy spadkowej.
Nie da się dokładnie określić, ile czasu potrwa postępowanie o dział spadku, które zawsze jest zależne od stopnia złożoności konkretnej masy spadkowej oraz ilości wniosków dowodowych. Jeśli spadkobiercom zależy na szybkim zakończeniu sprawy, warto rozważyć niewielkie ustępstwa, aby osiągnąć porozumienie lub wnieść zgodny projekt działu do sądu zamieszczony we wniosku.
Dział spadku można przeprowadzić umownie, jeżeli wszyscy spadkobiercy są zgodni co do podziału poszczególnych przedmiotów spadkowych. Przepisy nie określają formy w jakiej ma zostać przeprowadzony umowny dział spadku, dopuszczalne są zatem również ustalenia ustne mimo całej swojej kruchości natury dowodowej. Istnieje jednak jeden wyjątek, zgodnie z którym, jeżeli w masie spadkowej znajduje się nieruchomość, umowa o dział spadku musi mieć formę aktu notarialnego.
Dopiero w sytuacji, gdy istnieje konflikt między spadkobiercami co do podziału masy spadkowej, dział spadku zostanie przeprowadzony przez sąd.
Zgodnie z wymogami art. 680 KPC, wskazany wniosek musi zawierać niezbędne elementy tj:
§ 1. We wniosku o dział spadku należy powołać postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia oraz spis inwentarza, jak również podać, jakie spadkodawca sporządził testamenty, gdzie zostały złożone i gdzie się znajdują. Jeżeli spis inwentarza nie został sporządzony, należy we wniosku wskazać majątek, który ma być przedmiotem działu.
§ 2. W wypadku, gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość, należy przedstawić dowody stwierdzające, że nieruchomość stanowiła własność spadkodawcy.
Należy pamiętać, że wniosek o dział spadku podlega opłacie i w zależności od okoliczności kształtuje się on następująco:
a.500 zł za wniosek o sądowy dział spadku
b.300 zł za wniosek o sądowy dział spadku, jeżeli jest zgodny projekt działu
c.1000 zł za wniosek o sądowy dział spadku, połączony ze zniesieniem współwłasności
d.600 zł za wniosek o sądowy dział spadku połączony ze zniesienie współwłasności, jeżeli jest zgody projekt działu.
Opłata ta jest stała i nie zależy od wartości spadku. W przypadku, gdy spadek ma wysoką wartość, obejmuje nieruchomości, a spadkobiercy są zgodni, może się okazać, że koszty postępowania sądowego będą niższe niż opłata notarialna za sporządzenie umowy. W sytuacji, gdy strony składają zgodny wniosek o dział spadku, sąd w większości przypadków nie przeprowadza już postępowania dowodowego.
Sad otrzymując wniosek w pierwszej kolejności ustala skład masy spadkowej, wycenia majątek a następnie decyduje o sposobie dokonania działu.
Do ustalenia masy spadkowej często sąd powołuje biegłych, którzy na podstawie specjalistycznej analizy dokonują wyceny poszczególnych elementów masy spadkowej. W związku z tym, im większa masa spadkowa, tym więcej opinii biegłych co wiąże się z dłuższym czasem oczekiwania. Na jedną opinię biegłego, nierzadko czeka się wiele miesięcy. Co więcej spadkobiercom przysługuje prawo powołania własnych świadków.
Sąd rozstrzygając o przeprowadzeniu działu spadku ma aż 3 ścieżki do wyboru:
1. Podzielić poszczególne rzeczy/prawa między wszystkich spadkobierców zgodnie z ich udziałem w spadku.
2. Przyznać prawa jednemu lub kilku spadkobiercom z obowiązkiem spłaty pozostałych spadkobierców.
3. Postanowić o sprzedaży całego majątku spadkowego i podzielić uzyskaną kwotę pomiędzy spadkobierców stosownie do udziału spadkowego.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami, sąd powinien przeprowadzić dział spadku dotyczący całego majątku spadkowego. Istnieje jednak sytuacja, w której z ważnych powodów dział spadku może zostać przeprowadzony częściowo. Takim powodem może być np. sytuacja, w której część majątku spadkowego znajduje się za granicą, nieruchomość jest objęta zasiedzeniem albo w jego skład wchodzi przedsiębiorstwo.
W tym miejscu warto zwrócić uwagę na niezwykle interesujące orzeczenie Sądu Najwyższego z 8 marca 2017r. zgodnie, z którym: ,,W odniesieniu do zasiedzenia nieruchomości, które prowadzi do uzyskania prawa własności przez posiadacza samoistnego, a do utraty tego prawa przez podmiot, który wprawdzie jest dotąd właścicielem, ale nie posiada nieruchomości, przerwę zasiedzenia spowoduje tylko takie działanie właściciela, które bezpośrednio będzie zmierzać do przerwania posiadania przez obecnego posiadacza (art. 123 § 1 pkt 1 w związku z art. 175 k.c.). Działanie właściciela musi stanowić z jego strony akcję zaczepną wymierzoną przeciwko posiadaczowi po to, aby go pozbawić posiadania. Chodzi zatem o wniesienie powództwa lub wniosku, skierowanego przeciwko posiadaczowi, na rzecz którego biegnie termin zasiedzenia, mający na celu bezpośrednio pozbawienie go posiadania rzeczy i odzyskania posiadania przez właściciela. Działaniem takim nie jest wniosek o sądowy dział spadku, który powinien zostać ograniczony tylko do jego części (art. 1038 § 1 zdanie drugie k.c.) i nie dotyczyć osoby, choćby była wezwana do udziału w tym postępowaniu, ale nie jest spadkobiercą części spadku podlegającej podziałowi.”
W sytuacji, kiedy spadkobiercy zdecydowali się w pierwszej kolejności na częściowy dział spadku (czy to w umowie, czy w trakcie postępowania spadkowego), możliwe jest dokonanie uzupełniającego działu, czy to w ramach umowy, czy w toku postępowania sądowego.