Pewność jako podstawa obrotu stanowi pierwotny element stosunków gospodarczych. Te zaś będąc ściśle związanymi ze stosunkami społecznymi często powodują konflikty, mające za przedmiot racjonalne wyważenie doniosłości wyżej wymienionych. Poszczególni ustawodawcy poszukując złotego środka tworzą regulacje, które według nich, najlepiej oddają pojęcie harmonii stosunków społeczno-gospodarczych. Za przykład podnoszonego konfliktu może posłużyć sytuacja nabycia rzeczy od nieuprawnionego. Już w tym miejscu należy jednak przywołać podział rzeczy na nieruchomości i ruchomości, których oczywiste różnice definiują odmienne regulacje.
I. Nabycie ruchomości od nieuprawnionego
Na wstępie należałoby przywołać ujętą negatywnie definicję ruchomości, według której są nimi wszystkie rzeczy z wyjątkiem nieruchomości czyli przedmioty materialne niezwiązane trwale z gruntem takie jak meble, sprzęt elektroniczny, samochody. Regulacja odnosząca się do nabycia ruchomości od nieuprawnionego znajduje się w art. 169 § 1 - § 3 Kodeksu Cywilnego, który różnicuje nabycie w zależności od źródła pochodzenia rzeczy. Tak więc przechodząc do meritum, przyjrzeć należy się regulacjom zawartym w §1 i §2 powołanego przepisu.
§ 1.
Jeżeli osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ją nabywcy, nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie, chyba że działa w złej wierze.
Za osobę nieuprawnioną do rozporządzenia rzeczą ruchomą przyjmuje się podmioty, którym powierzono sprawowanie władztwa nad rzeczą np. najemcy, zastawnikowi, użytkownikowi, którzy korzystając z rzeczy, co do zasady, nie mają uprawnienia do jej sprzedaży. W takim przypadku prawidłowość nabycia zależy od dwóch czynników :
a) Dobrej wiary nabywcy, rozumianej jako usprawiedliwione, choć błędne przekonanie, że zbywca jest właścicielem rzeczy lub osobą upoważnioną do jej zbycia, przejawiającej się w podejmowaniu wszelkich działań mających za cel weryfikację sprzedawcy, zazwyczaj jest to chęć zawarcia legalnej umowy;
b) Wydania rzeczy, jako elementu realnego umowy
Przykład 1
Wzięty w leasing telefon komórkowy przyjmowany jest przez KC jako ruchomość, leasingobiorca legitymuje się więc prawem do korzystania rzeczy, nie może on jednak jej zbyć. Nabywca, który zawiera transakcję z ww. powinien charakteryzować się ostrożnością wynikającą z przyjętych norm i zwyczajów. Za jej przejaw uznać można weryfikację unikalnego numeru IMEI urządzenia. Dopełnienie transakcji stanowi podpisanie umowy i wydanie rzeczy, które kumulatywnie razem z zachowaniem dobrej wiary decydują o legalności dokonanej sprzedaży.
§ 2.
Jednakże gdy rzecz zgubiona, skradziona lub w inny sposób utracona przez właściciela zostaje zbyta przed upływem lat trzech od chwili jej zgubienia, skradzenia lub utraty, nabywca może uzyskać własność dopiero z upływem powyższego trzyletniego terminu. Ograniczenie to nie dotyczy pieniędzy i dokumentów na okaziciela ani rzeczy nabytych na urzędowej licytacji publicznej lub w toku postępowania egzekucyjnego.
Szczególna, w stosunku do poprzedniego przepisu, norma reguluje sytuację, w której sprzedawana rzecz została zgubiona, skradziona lub w inny sposób utracona. Jak widać, §2 wskazuje dalsze warunki, oprócz dobrej wiary i wydania rzeczy pojawia się dodatkowy termin, po upłynięciu którego można mówić o nabyciu własności. Co najważniejsze, bieg trzyletniego terminu rozpoczyna się od momentu zgubienia, kradzieży czy utraty rzeczy w inny sposób. Tym samym, jeżeli w jego trakcie nabywca zorientuje się, iż pozostaje w złej wierze, bieg terminu zostaje wstrzymany. Najwięcej pytań może dostarczyć inny sposób utraty własności, który rozumie się jako utratę własności w wyniku podstępu lub groźby.
Przykład 2
Nabywca chce kupić telewizor od podmiotu niezajmującego się profesjonalnie obrotem sprzętem RTV. Nabywca weryfikuje rzecz, jak również jej sprzedawcę poprzez sprawdzenie rachunków czy faktur z zakupu urządzenia. Podmioty podpisują umowę sprzedaży telewizora, następuje także jego wydanie. Zakładając dwie możliwe sytuacje.
1. Rok później nabywca dowiaduje się, iż urządzenie pochodziło z kradzieży. Pojawił się więc, oprócz pozostawania w dobrej wierze i wydania rzeczy, 3 letni termin. W wyniku jego niezachowania, nabywca będzie zmuszony zwrócić rzecz pierwotnemu właścicielowi.
2. Po upływie trzech lat od podpisania umowy, nabywca dowiaduje się, iż pochodziło ono z kradzieży. W wyniku podpisanej umowy, wydania rzeczy i upływu wymaganego terminu, własność przejdzie na nabywcę.
Inaczej wykreuje się sytuacja nabywcy, któremu można zarzucić pozostawanie w złej wierze :
Przykład 3
Nabywca natknął się na ofertę auta w bardzo atrakcyjnej cenie, sprzedający zastrzegł jednak płatność gotówką. Kupujący sprawdził jedynie podstawowe informacje na temat pojazdu, całkowicie pomijając weryfikację sprzedającego. Ponadto, całkowicie zignorował niską cenę pojazdu i metodę zapłaty. Strony podpisały umowę, nabywca przekazał gotówkę sprzedającemu po czym nastąpiło wydanie rzeczy.
W omawianym przypadku, nabywca nawet po upływie trzyletniego terminu nie nabędzie własności pojazdu, ponieważ przez cały ten czas pozostawał w złej wierze, nie wypełniając podstawowych obowiązków kupującego. Dodatkowo, poprzez swoje działania naraża się na odpowiedzialność karną w oparciu o art. 292 Kodeksu Karnego czyli paserstwo nieumyślne.
Zgodnie z poglądem Sądu Najwyższego w wyroku z 10 października 1997 r. (sygn. akt II CKN 378/97), jeżeli rzecz skradziona zostaje sprzedana kolejnym osobom w trakcie biegu trzyletniego terminu, do skuteczności jej finalnego nabycia konieczne jest pozostawanie w dobrej wierze każdego z podmiotów w łańcuchu sprzedaży rzeczy.
II. Domniemanie dobrej wiary
Ustawodawca kreując instytucję dobrej wiary zdecydował się nadać jej przymiot domniemania prawnego, polegającego na automatycznym przypisywaniu dobrej wiary nabywcy. W przypadku sporu lub wątpliwości co do stanu faktycznego, domniemanie przesądzi na korzyść osoby działającej w dobrej wierze. Co do zasady, pojmuje się ją jako błędne, ale w danych okolicznościach usprawiedliwione przekonanie, że danej osobie przysługuje wykonywane przez nią prawo. Pojęcie odnosi się do sytuacji, gdy osoba nieświadoma naruszenia cudzych praw, działa w sposób zgodny z prawem i dobrymi obyczajami. Oznacza to, że osoba ta nie zdaje sobie sprawy z faktu, że jej działanie może naruszać czyjeś prawa i nie popełnia tego działania z zamiarem szkodzenia. Warto jednak zaznaczyć, że pojęcie pozostawania w dobrej wierze nie jest jednoznaczne i może ulec różnym interpretacjom. Wiele zależy od konkretnych okoliczności danej sytuacji oraz od postępowania osoby. Pomimo jego doniosłości domniemanie może zostać w każdej chwili obalone za pomocą dowodów strony przeciwnej, tym samym stanowi jedynie zapewnienie pewności i ułatwienie obrotu do momentu ujawnienia prawidłowego stanu faktycznego. Co najważniejsze, do momentu obalenia domniemania, nabywca może skutecznie się nim zasłaniać.
III. Ochrona nabywcy w dobrej wierze
Omawiane wyżej przypadki nabycia własności od nieuprawnionego są wynikiem zasady ochrony nabywcy pozostającego w dobrej wierze. Wymieniona instytucja chroni podmioty, które dokonały zakupu przy braku jakichkolwiek podejrzeń wobec sprzedającego i prawa własności co do rzeczy. Jej skuteczność polega na braku obowiązku zwrotu wadliwie zakupionej rzeczy dotychczasowemu właścicielowi, a uzależniona jest od spełnienia wyżej opisanych przesłanek, do których należą : dobra wiara, wydanie rzeczy i ew. upływ 3 letniego terminu w przypadku rzeczy skradzionych, zgubionych lub w inny sposób utraconych.
IV. Roszczenie właściciela
W przypadku niespełnienia któregoś z warunków, dojdzie do tzw. nieskutecznego nabycia własności. Taka sytuacja zmusza nabywcę do wydania rzeczy uprawnionej osobie, najczęściej właścicielowi rzeczy. Ponadto, ww. przysługują roszczenia o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z rzeczy, a w przypadku jej zniszczenia, pogorszenia lub utraty może żądać od wadliwego nabywcy zwrotu wymaganych kosztów. Podobnie jest z pożytkami jakie rzecz przynosi. Pozostający w złej wierze kupujący ma obowiązek zwrotu już pobranych pożytków, jak również tych, których nie pobrał z własnej winy.
Słowem wyjaśnienia, specjalnie pominięta została regulacja odnosząca się do nieruchomości, jako podstawy obrotu. Uznając je ponadto, za element gwarantujący jego pewność i stabilność, nabycie nieruchomości zostanie poruszone w następnym artykule.
Masz pytania lub wątpliwości co do przedstawionego tematu? Skontaktuj się z nami poprzez formularz w zakładce „Kontakt”. Kancelaria dodatkowo świadczy usługi w języku angielskim jak i francuskim.