Odpowiedzialność za zobowiązania współmałżonka jest ściśle związana z ustrojem majątkowym, jaki panuje między małżonkami. Kwestia odpowiedzialności za długi współmałżonka będzie traktowana zupełnie odmiennie w zależności od tego, czy małżonkowie posiadają majątek wspólny, czy też na skutek zawartej małżeńskiej umowy majątkowej, tzw. intercyzy, pomiędzy małżonkami panuje rozdzielność majątkowa.
Odpowiedzialność za zobowiązania małżonka a wspólność majątkowa
Małżonkowie, którzy dysponują wspólnym majątkiem w ramach wspólnoty małżeńskiej (wspólną własność małżonków stanowi majątek nabyty lub uzyskany przez nich w trakcie małżeństwa), w niektórych przypadkach będą narażeni na odpowiedzialność za zobowiązania zaciągane przez współmałżonka. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, w przypadku nieuregulowania zadłużenia wierzyciel będzie mógł żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, jak również z majątku wspólnego małżonków. Oznacza to, iż potencjalny wierzyciel może w takim przypadku żądać uregulowania należności nie tylko z majątku, który stanowi wyłączną własność dłużnika, ale również ze środków, które stanowią współwłasność małżonka, który zobowiązania nie zaciągnął.
Podkreślenia wymaga, iż zgodnie z art. 31 § 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, w skład majątku wspólnego wchodzi:
- pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
- dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
- środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
- kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2020 r. poz. 266, 321, 568, 695 i 875).
Zgodnie z art. 787 kodeksu postępowania cywilnego, nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika jest możliwe pod warunkiem wykazania przez wierzyciela dokumentem urzędowym lub prywatnym, że dana wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka. Wówczas możliwe jest prowadzenie egzekucji z majątku wspólnego małżonków, w sytuacji, gdy zobowiązanie zaciągnął jeden z nich. Zaciągnięcie zobowiązania za zgodą współmałżonka niesie zatem ryzyko, iż w przypadku ewentualnej egzekucji wierzyciel będzie mógł żądać zajęcia wynagrodzenia za pracę małżonka, który w rzeczywistości zobowiązania nie zaciągnął, co stanowi najbardziej dotkliwy przejaw odpowiedzialności za zobowiązania współmałżonka.
Egzekucji nie będzie natomiast podlegał majątek osobisty małżonka osoby, wobec której prowadzona jest egzekucja, a więc majątek posiadany przed zawarciem małżeństwa. Jeżeli zatem jeden ze współmałżonków był właścicielem nieruchomości, jeszcze przed zawarciem małżeństwa, natomiast w trakcie jego trwania drugi małżonek zaciągnął zobowiązanie, którego nie reguluje, wierzyciel nie będzie posiadał możliwości egzekwowania swojej należności z tej nieruchomości (jeżeli nie stała się ona częścią majątku wspólnego). Trzeba jednak podkreślić, iż wierzyciel będzie mógł skutecznie egzekwować swoją wierzytelność z dochodów współmałżonka, osiąganych z majątku osobistego. Posiłkując się wskazanym wyżej przykładem potencjalnej egzekucji z nieruchomości, będącej własnością współmałżonka jeszcze przed zawarciem małżeństwa, należy zwrócić uwagę na fakt, iż co prawda egzekucja z nieruchomości będzie bezskuteczna, jednakże wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia np. z dochodów z tytułu najmu tejże nieruchomości.
Istotną kwestią pozostaje również odpowiedzialność za zobowiązania zaciągnięte bez zgody małżonka, w związku z koniecznością zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny (wyżywienie, świadczenia medyczne, opłaty za mieszkanie itd.). Za zobowiązania wynikające z tego tytułu, zaciągnięte przez jedną osobę, małżonkowie odpowiadają wspólnie. Od tej zasady istnieje jednak wyjątek, bowiem na wniosek jednego z małżonków, z ważnych powodów sąd może rozstrzygnąć, że za wskazane wyżej zobowiązania odpowiedzialność będzie ponosił tylko ten małżonek, który je zaciągnął.
Odpowiedzialność za zobowiązania małżonka a rozdzielność majątkowa
W przypadku zawarcia małżeńskiej umowy majątkowej, tzw. intercyzy, małżonkowie samodzielnie zarządzają swoim majątkiem, a w związku z tym samodzielnie ponoszą odpowiedzialność za zaciągnięte długi. Trzeba jednak pamiętać, że wierzyciel będzie pozbawiony możliwości dochodzenia swojej wierzytelności od małżonka dłużnika jedynie w przypadku, gdy miał on wiedzę o zawartej między małżonkami umowie majątkowej. Jeżeli zatem wierzyciel nie posiadał stosownej wiedzy w tym zakresie, nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika będzie możliwe.
Odpowiedzialność za zobowiązania małżonka po rozwodzie
Odpowiedzialność za długi byłego małżonka uzależniona jest przed wszystkim od tego, w jakim celu zobowiązanie zostało zaciągnięte. Jeżeli zadłużenie małżonka wynika z konieczności zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny, wierzyciel będzie mógł dochodzić zapłaty zobowiązania od obojga małżonków. Zobowiązania zaciągnięte przez jednego z małżonków, związane z ponoszeniem innych wydatków (np. ratalny zakup urządzenia o dużej wartości, które nie służyło zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych), mogą być egzekwowane przez wierzyciela wyłącznie z majątku małżonka, który zobowiązanie zaciągnął.
Autor wpisu:
Tomasz Sroka
aplikant radcowski