W postępowaniu sądowym często pojawiają się okoliczności, które dla prawidłowego rozstrzygnięcia, wymagają zaciągnięcia fachowej opinii. W związku z tym sędzia na wniosek lub z urzędu postanowieniem powołuje biegłego sądowego, który dzięki swojemu wykształceniu i bogatemu doświadczeniu przedstawia opinię o okolicznościach mających znaczenie dla wyniku sprawy. Taka opinia stanowi jeden z dowodów w sprawie, który może wpłynąć na ostateczne rozstrzygnięcie w sprawie.
Kancelaria BSS oferuje profesjonalną pomoc w formułowaniu zarzutów do opinii biegłego, doskonale rozumiejąc, że opinia ta jest jednym z kluczowych dowodów, który często ma decydujący wpływ na ostateczne rozstrzygnięcie w wyroku. Dzięki naszym doświadczeniom i wiedzy prawniczej pomagamy w wykazaniu braków, nieścisłości lub wad opinii, aby skutecznie chronić interesy naszych Klientów. Skutecznie analizujemy opinie biegłych pod kątem ich rzetelności, logiczności, kompletności i zgodności z tezą dowodową, zapewniając kompleksowe wsparcie w toku całego postępowania.
W polskim prawie karnym istnieje możliwość powoływania zarówno jednego biegłego, co jest najczęściej spotykanym rozwiązaniem, jak i zespołu ekspertów z tej samej dziedziny. Odpowiednio, w procedurze karnej, powyższe wynika z art. 193 § 1 KPK. W szczególnych sytuacjach można także zaangażować biegłych z różnych specjalizacji. W takim przypadku organ decyduje, czy powstanie wspólna opinia (tzw. opinia kompleksowa), czy każdy ekspert sporządzi swoją własną.
Sąd czy inny organ procesowy ma swobodę w wyborze biegłego. Może skorzystać z osób wpisanych na oficjalną listę biegłych prowadzoną przez prezesa sądu okręgowego lub z tzw. biegłych ad hoc, czyli osób spoza listy, które jednak posiadają odpowiednią wiedzę. W praktyce decyzja o wyborze biegłego zależy od uznania organu, choć oczywiste jest, że powinien to być ekspert o wysokich kwalifikacjach.
Różnica między biegłymi sądowymi a ad hoc sprowadza się głównie do przyrzeczenia – biegły z listy sądowej składa je raz przy wpisie, a biegły ad hoc musi zrobić to przed wydaniem opinii. W rzeczywistości jednak odbieranie takich przyrzeczeń zdarza się rzadko, chyba że strony tego zażądają.
Warto wspomnieć, że biegły jest zobowiązany do działania wyłącznie w granicach zlecenia powierzonego mu przez sąd oraz w ramach swoich ustawowych kompetencji. Nie ma prawa ingerować w ustalanie stanu faktycznego ani prawnego sprawy, ponieważ jest to wyłączne zadanie sądu. Rola biegłego nie obejmuje również samodzielnego uzupełniania materiału dowodowego zgromadzonego w postępowaniu.
Jeśli dostarczone mu dowody i dokumenty są niewystarczające do sporządzenia rzetelnej opinii, biegły powinien zwrócić akta do sądu, informując, że materiał nie pozwala na udzielenie pełnej odpowiedzi na postawione pytania. W takich sytuacjach biegły nie może podejmować działań wykraczających poza swoje uprawnienia ani samodzielnie pozyskiwać dodatkowych danych.
Co ważne, decyzja o powołaniu biegłego nie podlega zaskarżeniu. W postępowaniu przygotowawczym strony otrzymują kopię postanowienia i mogą zgłaszać pytania dodatkowe do biegłego. Mają też prawo uczestniczyć w przesłuchaniach biegłych i zapoznawać się z ich opinią pisemną, choć podejrzany przebywający w areszcie nie zawsze jest sprowadzany, jeśli wiązałoby się to z dużymi trudnościami. Natomiast w postępowaniu sądowym wystarczy zawiadomić strony o wydaniu postanowienia, chyba że były obecne przy jego ogłoszeniu.
Należy również wskazać, że stronie przysługuje również wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego, wniosek o opinię innych biegłego. Rozpoznanie takiego wniosku pozostawało zależne od decyzji sądu. Ostateczne rozpoznanie tego wniosku zależy od postanowienia sądu, zarówno w postępowaniu karnym jak i cywilnym.
Przechodzą już do samej opinii biegłego to warto wskazać, że stanowi ona jeden z dowodów w postępowaniu. Powinna charakteryzować się dokładnością i poprawnością, a jej uzasadnienie należy sporządzić w sposób zrozumiały dla osób niemających specjalistycznej wiedzy. Wnioski zawarte w opinii muszą być przedstawione w sposób jasny i przejrzysty. Sąd kontroluje opinię pod kątem jej kompletności, rzetelności, fachowości, spójności, logiczności oraz stanowczości sformułowanych wniosków, a także sprawdza, czy pozostaje zgodna z postawioną tezą dowodową.
Jeśli opinia nie spełnia tych wymagań, strona postępowania ma prawo zgłosić zarzuty do opinii biegłego. Każda ze stron postępowania może kwestionować opinię biegłego, ale musi to zrobić w sposób merytoryczny. Nie wystarczy samo niezadowolenie z wniosków – konieczne jest wskazanie konkretnych uchybień, np. błędów logicznych, metodologicznych czy braku uwzględnienia istotnych danych.
W związku z tym, że biegły musi szczegółowo uzasadnić swoje wnioski, odwołując się do literatury, standardów branżowych lub własnego doświadczenia, w sytuacji gdy jego opinia jest lakoniczna lub niejasna, sąd może uznać ją za niewiarygodną, a strona może wnieść o jej uzupełnienie lub powołanie innego biegłego.
Ważnym elementem jest również zadawanie pytań przez stronę podczas przesłuchania biegłego na sali sądowej. Dobrze sformułowane pytania mogą obnażyć ewentualne słabości wniosków lub metodologii biegłego, co może wpłynąć na ocenę dowodu przez sąd. Skuteczne przesłuchanie biegłego pozwala również na wyjaśnienie skomplikowanych kwestii technicznych lub specjalistycznych, które w opinii mogą być sformułowane w sposób niejasny lub niepełny. Strona może w ten sposób wskazać na brak związku opinii z postawioną tezą dowodową, a także wykazać, że wnioski eksperta są niepełne, niejednoznaczne lub wręcz błędne.
Co więcej, umiejętne zadawanie pytań biegłemu może wpłynąć na ocenę dowodu przez sąd, który analizuje nie tylko treść opinii, ale również sposób, w jaki biegły odnosi się do przedstawionych zarzutów, argumentów i pytań stron. Każda niejasna odpowiedź lub trudność w obronie wniosków opinii może być sygnałem dla sądu, że dowód nie spełnia standardów kompletności i wiarygodności.
Dlatego tak istotne jest, aby strona była odpowiednio przygotowana do przesłuchania biegłego. Nasza kancelaria wspiera Klientów na każdym etapie tego procesu – od opracowania szczegółowej strategii przesłuchania, poprzez formułowanie precyzyjnych pytań, aż po analizę uzyskanych odpowiedzi. Dzięki temu pomagamy maksymalnie wykorzystać możliwość podważenia opinii biegłego, co może być kluczowe dla ostatecznego wyniku sprawy.
Strony postępowania mogą kwestionować również kompetencje biegłego. Jeśli osoba sporządzająca opinię nie ma odpowiednich kwalifikacji, jej opinia może zostać podważona, nawet jeśli formalnie została powołana przez sąd. Biegły powinien spełniać odpowiednio wysokie wymagania, określane przez doktrynę kompetencjami, na które składają się: zdobyta wiedza specjalna połączona z umiejętnościami praktycznymi, znajomość odpowiednich zasad postępowania, potrzeba kontroli własnej biegłości z określonej dziedziny opiniowania oraz dążenie do rozwoju zawodowego. Weryfikacja kompetencji biegłych sądowych wykonywana jest zgodnie z uregulowaniami zawartymi w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 2005 r. w sprawie biegłych sądowych.
Ciekawym przypadkiem jest sytuacja, gdy w jednej sprawie kilku biegłych wydaje opinie, które są ze sobą sprzeczne. W takich sytuacjach sąd musi rozstrzygnąć, która opinia jest bardziej wiarygodna, biorąc pod uwagę argumentację i metodologię.
Strona, która kwestionuje opinię, ma prawo złożyć wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego lub instytutu naukowego. W sprawach cywilnych i karnych taki wniosek może znacząco wpłynąć na przebieg postępowania.
Zarówno w procedurze cywilnej, jak i karnej występuje możliwość wyłączenia biegłego, jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie, że jego opinia może być stronnicza, na mocy art. 281 KPC albo art. 196 KPK.
Autor wpisu:
Karolina Hutniczak
asystentka Adwokata