Przepisy nie nakładają na spadkobiercę przymusu uzyskania formalnego potwierdzenia nabycia spadku. Potwierdzenie prawa do spadku, czy to w formie postanowienia sądu, czy też poświadczenia dziedziczenia przez notariusza, pozwala jednak na skuteczne zarządzanie odziedziczonym majątkiem. Spadkobierca, który nie uzyskał formalnego potwierdzenia nabycia spadku, nie będzie mógł, dla przykładu żądać od dłużnika spadkodawcy, aby ten spłacił zaciągnięte w przeszłości długi. Ponadto, jeżeli w skład spadku wchodzić będzie nieruchomość, spadkobierca, który ją odziedziczy, składając wniosek do sądu właściwego dla księgi wieczystej o ujawnienie nowego właściciela, będzie zobowiązany do przedłożenia wraz z wnioskiem dokumentu stwierdzającego jego prawo do spadku.
Decydując się na przeprowadzenie postępowania w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku, osoba uprawniona może wystąpić do sądu o wydanie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, bądź też uzyskać u notariusza akt poświadczenia dziedziczenia.
Stwierdzenie nabycia spadku przed sądem
Stwierdzenie nabycia spadku w postępowaniu przed sądem odbywa się na wniosek każdej osoby, która ma w tym interes prawny. Osoba składająca przedmiotowy wniosek, musi jednak dysponować wiedzą, zarówno co do istnienia potencjalnych spadkobierców (należy wymienić ich we wniosku), jak i co do majątku spadkowego (należy wskazać co wchodzi w skład spadku). Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku musi ponadto zawierać informacje dotyczące okoliczności sprawy, m. in. dotyczące śmierci spadkodawcy. Wniosek podlega opłacie w wysokości 50,00 PLN. Wydanie postanowienia w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku, poprzedzone jest rozprawą, na którą wzywani są wszyscy spadkobiercy.
Stwierdzenie nabycia spadku przed notariuszem
Stwierdzenie nabycia spadku przed notariuszem następuje na skutek wydania oraz zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia, na żądanie wszystkich osób, które stanowią grono potencjalnych spadkobierców. Przed sporządzeniem aktu poświadczenia dziedziczenia, notariusz spisuje protokół dziedziczenia przy udziale wszystkich osób zainteresowanych. Przez osoby zainteresowane, należy rozumieć przede wszystkim spadkobierców ustawowych, testamentowych, a także osoby, na rzecz których dokonano zapisu windykacyjnego. Ponadto, jeżeli od śmierci spadkodawcy nie upłynęło jeszcze 6 miesięcy, a nie wszyscy spadkobiercy złożyli oświadczenie o przyjęciu, bądź odrzuceniu spadku, notariusz zobowiązany jest do przyjęcia przedmiotowego oświadczenia od tychże osób oraz zamieszczenia go w protokole.
Kiedy notariusz nie może sporządzić aktu poświadczenia dziedziczenia?
Spadkobiercy, którzy będą chcieli skorzystać z notarialnego poświadczenia dziedziczenia, muszą jednak pamiętać, że nie w każdym przypadku będzie to możliwe. Co prawda, akt poświadczenia dziedziczenia może zostać wydany przez notariusza zarówno, gdy spadkobierca sporządził testament, jak również wtedy, gdy wszyscy spadkobiercy dziedziczą wyłącznie z mocy ustawy, jednakże nie będzie to możliwe, jeżeli spadkodawca pozostawi testament szczególny, np. testament ustny sporządzony przy udziale świadków w związku z obawą rychłej śmierci.
Notariusz odmówi wydania aktu poświadczenia dziedziczenia również wtedy, gdy został on już wydany w przeszłości lub wydane zostało postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku. Również nieobecność wszystkich osób spośród grona potencjalnych spadkobierców, a także osób, na rzecz których dokonany został zapis windykacyjny, stanowi przeszkodę do wydania aktu poświadczenia dziedziczenia.
Postępowanie w sprawie stwierdzenia nabycia spadku przed sądem a postępowanie spadkowe przed notariuszem
Sądowe postępowanie w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku na pozór wymaga mniejszych nakładów finansowych, aniżeli uzyskanie przed notariuszem aktu poświadczenia dziedziczenia. Należy mieć jednak na uwadze, iż będzie ono trwało zdecydowanie dłużej, dlatego też, początkowo niskie koszty postępowania mogą w konsekwencji nabrać nieco większych rozmiarów. Jak wyżej zaznaczono, wydanie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku wymaga również przeprowadzenia rozprawy. Z drugiej jednak strony, sąd może wydać przedmiotowe postanowienie także wtedy, gdy na rozprawie nie stawią się wszyscy potencjalni spadkobiercy. W przypadku notarialnego poświadczenia dziedziczenia, absencja tych osób automatycznie uniemożliwi wydanie aktu przez notariusza.
Postępowanie przed sądem pozbawione jest również innych ograniczeń, z którymi może spotkać się osoba ubiegająca się o uzyskanie notarialnego poświadczenia dziedziczenia. Sąd może bowiem wydać postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, również na podstawie testamentu szczególnego. Ponadto, wydanie przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia wymaga zgodnego działania wszystkich spadkobierców. Będzie to zatem niemożliwe w przypadku braku zgodności co do grona spadkobierców, czy też wielkości udziałów spadkowych.
Kolejną istotną różnicę, pomiędzy postępowaniem sądowym a postępowaniem spadkowym przed notariuszem stanowi kategoria osób uprawnionych do wystąpienia z żądaniem stwierdzenia nabycia spadku. W postępowaniu sądowym z takim wnioskiem może wystąpić każda osoba, która ma w tym interes prawny. Stwierdzenie nabycia spadku przed notariuszem następuje natomiast na żądanie wszystkich osób, które stanowią grono potencjalnych spadkobierców.
Wybór formy, w której ma nastąpić stwierdzenie nabycia spadku nie jest zatem oczywisty. Postępowanie przed notariuszem, z zasady znacznie krótsze, niż postępowanie sądowe, obwarowane jest jednak licznymi ograniczeniami. Najbardziej istotne wydaje się natomiast zgodne stanowisko potencjalnych spadkobierców co do grona osób uprawnionych oraz wielkości udziałów. W praktyce bowiem, niejednokrotnie można spotkać się z sytuacją, kiedy to spadkobiercy będąc w konflikcie, nie są w stanie dokonać zgodnych ustaleń w tym zakresie. Jeżeli okoliczności dotyczące sprawy spadkowej nie budzą zastrzeżeń, wtedy z pewnością warto jest rozważyć ubieganie się o wydanie przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia.
Autor wpisu:
Tomasz Sroka
aplikant radcowski