Z przyjemnością informujemy, że tematyka prawa spadkowego będzie regularnie pojawiać się na naszej stronie. W kolejnych artykułach omówimy istotne kwestie związane z dziedziczeniem, w tym szczegółowo zajmiemy się zagadnieniem działu spadku.
Spadkobiercą zostaje się z chwilą otwarcia spadku, innymi słowy w momencie śmierci spadkodawcy. Ogół praw i obowiązków spadkodawcy przechodzi na spadkobierców z chwilą śmierci spadkodawcy, a zatem od tego momentu przysługują im prawa oraz obciążają obowiązki niezależnie od okoliczności, czy spadkobierca w ogóle wie o śmierci spadkodawcy, o swoim powołaniu do dziedziczenia czy też o aktywach bądź pasywach będących przedmiotem dziedziczenia. Spadkobierca nabywa spadek bez jakiejkolwiek swojej aktywności czy też czynności ze strony sądu. W szczególności dla nabycia spadku nie ma znaczenia okoliczność, czy zostało wydane sądowe postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku ani też czy został sporządzony przez notariusza akt poświadczenia dziedziczenia.
Chcąc uzyskać potwierdzenie praw poszczególnych osób do majątku po zmarłym należy uzyskać sądowe postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku lub notarialne poświadczenie dziedziczenia.
Już na tym etapie warto wybrać profesjonalnych pełnomocników, którzy sprawnie przeprowadzą Państwa przez całą procedurę spadkową.
Kancelaria BSS oferuje wsparcie w zakresie prawa spadkowego, pomagając w rozwiązywaniu spraw związanych z dziedziczeniem o różnym stopniu skomplikowana. Nasz zespół to doświadczeni prawnicy, którzy podchodzą do każdej sprawy z pełnym zaangażowaniem ze szczególnym uwzględnieniem najlepszego interesu Klienta. W poniższym artykule zostaną przedstawione podstawowe zagadnienia z zakresu nabycia spadku.
Dla określenia właściwego kręgu spadkobierców, istotne jest to, czy dziedziczenie następuje na podstawie ważnego i skutecznego testamentu, czy na podstawie dziedziczenia ustawowego. Zgodnie z art. 926 § 2 KC powołanie do dziedziczenia w testamencie ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem z ustawy.
Jeżeli testamentu nie sporządzono lub okazał się nieważny/nieskuteczny, testament uznaje się za nieważny, wówczas dochodzi do dziedziczenia na podstawie ustawy.
Spadkobiercy ustawowi, zgodnie z art. 1012 KC mają aż trzy możliwe ścieżki możliwego postępowania:
1.Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza (z ograniczeniem odpowiedzialności za długi do wartości spadku)
2. Przyjęcie spadku wprost (bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe)
3. Odrzucenie spadku
Polskie prawo, w takiej sytuacji daje spadkobiercom swobodę wyboru. To od nich zależy, czy spadek przyjmą, czy też zdecydują się go odrzucić, niezależnie od tego czy dziedziczenie następuje na podstawie ustawy, czy na podstawie testamentu. Istnieje jednak ograniczenie terminem. Zgodnie z art. 1015 § 1 KC:
§ 1. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.
§ 11. Do zachowania terminu, o którym mowa w § 1, wystarcza złożenie przed jego upływem wniosku do sądu o odebranie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku.
§ 12. Jeżeli złożenie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zezwolenia sądu, bieg terminu do złożenia oświadczenia ulega zawieszeniu na czas trwania postępowania sądowego w tym przedmiocie.
§ 2. Brak oświadczenia spadkobiercy w terminie określonym w § 1 jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Należy zwrócić uwagę na dwie istotne kwestie, które znajdują się w ww. regulacji. Po pierwsze, termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wynosi 6 miesięcy od momentu dowiedzenia się o tytule swojego powołania. W związku z czym termin określony w ustawie nie biegnie od momentu śmierci spadkodawcy lecz dopiero od chwili dowiedzenia się przez spadkobierców, że są powołani do dziedziczenia.
Po drugie, jeżeli spadkobiercy nie zachowają ustawowego terminu na złożenie stosowanego oświadczenia, przyjmują oni (ex lege) spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Domniemanie to nie ma jednak zastosowania do spadkodawców, którzy zmarli przed 15 października 2015 r. Dla spadków otwartych przed tym terminem brak przedmiotowego oświadczenia pociąga za sobą konsekwencję przyjęcia spadku wprost (z odpowiedzialnością za wszystkie długi). Wskazana regulacja dobitnie udowadnia, że nawet bierne zachowanie wywołuje określone skutki prawne i z tego względu nie warto zwlekać ze stosowym oświadczeniem.
Co więcej, należy pamiętać, że zgodnie z art. 49 pkt 4. ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, koszt złożenia takiego oświadczenia wynosi 100 zł. Bez znaczenia jest, czy spadkobiercy spadek przyjmują, czy też go odrzucają, cena nie ulega zmianie.
Jeżeli spadkobiercy zdecydują się na przyjęcie spadku, należy ubiegać się o stwierdzenie nabycia spadku na drodze sądowej, ewentualnie o uzyskanie aktu poświadczenia dziedziczenia przed notariuszem, co ułatwi jednoznaczne ustalenie wszystkich praw do spadku oraz obrót masą spadkową. Zgodnie z art. 1025 KC § 1: ,,Sąd na wniosek osoby mającej w tym interes stwierdza nabycie spadku przez spadkobiercę (…)”. Warto wiedzieć, że stwierdzenie nabycia spadku oraz poświadczenie dziedziczenia nie może nastąpić przed upływem 6 miesięcy od otwarcia spadku. Te pół roku to czas, w którym pozostali spadkobiercy mają prawo zdecydować, czy przyjmują, czy odrzucają spadek. Gdyby jednoznaczne stwierdzenie nabycia spadku nastąpiło wcześniej, pozostali spadkobiercy zostaliby potraktowani niesprawiedliwie z racji tego, że wciąż mieli czas na podjęcie decyzji. Dlatego przepisy chronią wszystkich spadkobierców i jasno mówią, że dopiero po upływie 6 miesięcy można ustalić, kto dziedziczy spadek. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy wszyscy spadkobiercy, przed upływem wskazanych 6 miesięcy złożą oświadczenie o odrzuceniu lub przyjęciu spadku.
Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku, składa się do sądu spadku, czyli do sądu rejonowego ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Ewentualnie, gdy nie można takiego miejsca ustalić będzie to sąd spadku, w którego obrębie znajduje się majątek spadkowy. Jeżeli każdy z ww. sposób zawiedzie w takiej sytuacji sądem właściwym jest Sąd Rejonowy dla miasta stołecznego Warszawy.
Wskazany wniosek musi spełniać odpowiednie wymogi formalne, które znajdują się w art. 511 KPC w zw. z art. 187 KPC, do których zaliczamy do nich m.in.:
- Dane osobowe wnioskującego,
- Dane osobowe wszystkich zainteresowanych osób, które są znane wnioskodawcy,
- Okoliczności uzasadniające właściwość miejscową sądu spadku,
- Określenie żądania stwierdzenia nabycia spadku po określonym spadkodawcy,
- Wykazanie interesu prawnego spadkodawcy,
- Odpis aktu zgonu spadkodawcy,
- Skrócony akt urodzenia, małżeństwa,
- Sformułowanie żądania i jego uzasadnienie,
- Podpis wnioskodawcy,
- Znany skład masy spadkowej.
Sąd jest związany wnioskiem, tylko co do określenia osoby spadkodawcy, o tym zaś, kto dziedziczy spadek, orzeka z urzędu.
Opłata od złożenia wniosku o stwierdzenie nabycia spadku zgodnie z ustawą o kosztach sądowych w sprawach cywilnych wynosi obecnie 100 zł, jeżeli dotyczy tylko jednego spadkodawcy. Jeżeli we wniosku jest kilku spadkodawców, opłatę równą 100 zł pobiera się od każdego z nich.
Z uwagi na ekonomikę procesową na wniosek zainteresowanych, sąd spadku może połączyć żądanie stwierdzenia nabycia spadku po kilku spadkodawcach, o ile właściwość sądu została uzasadniona dla każdego z nich, a także jeżeli zachodzą przesłanki z art. 191 i 219 KPC w zw. z art. 13 § 2 KPC.
Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku jest postępowaniem nieprocesowym. Nie chodzi tutaj o podział fizyczny majątku przez sąd pomiędzy poszczególnych spadkobierców. To postępowanie ma na celu prawne stwierdzenie, kto jest spadkobiercą i w jakich ułamkach przysługuje mu współwłasność w masie spadkowej (współwłasność ułamkowa). W tym postępowaniu Sąd ustala jedynie kto jest spadkobiercą po zmarłym i w jakiej części przysługuje mu prawo do całego majątku zmarłego.
Konkretny podział masy spadkowej między poszczególnych spadkobierców następuje dopiero przy dziale spadku i dopiero wówczas Sąd określa jaka konkretnie część majątku zmarłego przypada któremu spadkobiercy i kto kogo ewentualnie musi spłacić. Dział spadku nie jest obligatoryjny a ustawodawca nie zakreśla rygorystycznego terminu, w czasie którego dział ma zostać przeprowadzony. Może on być przeprowadzony nawet długo po śmierci spadkodawcy.
Do działu spadku może dojść oczywiście polubownie, pod warunkiem że wszyscy spadkobiercy są ze sobą zgodni. Mogą oni zawrzeć nawet umowę w formie ustnej, ponieważ przepisy nie wskazują na konkretną formę takiej umowy. Dopiero, gdy w skład majątku spadkowego wchodzi nieruchomość, wymagana jest forma aktu notarialnego.
Wystarczy jednak, że chociaż jeden ze spadkobierców nie będzie zgadzać się na ustalony podział majątku i w takich okolicznościach dział spadku przeprowadza sąd. Koniecznym krokiem jest w tedy złożenie wniosku o dział spadku we właściwym sądzie spadku wraz z postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku. Taki wniosek , zgodnie z art. 49 UKSC jest odpłatny w zależności od sytuacji:
a.500 zł za wniosek o sądowy dział spadku
b.300 zł za wniosek o sądowy dział spadku, jeżeli jest zgodny projekt działu
c.1000 zł za wniosek o sądowy dział spadku, połączony ze zniesieniem współwłasności
d.600 zł za wniosek o sądowy dział spadku połączony ze zniesienie współwłasności, jeżeli jest zgody projekt działu
Sąd ma aż trzy możliwe drogi działania przy przeprowadzaniu działu spadku:
1.Podzielić poszczególne rzeczy/prawa między wszystkich spadkobierców zgodnie z ich udziałem w spadku
2.Przyznać prawa jednemu lub kilku spadkobiercom z obowiązkiem spłaty pozostałych spadkobierców
3. Postanowić o sprzedaży całego majątku spadkowego i podzielić uzyskaną kwotę pomiędzy spadkobierców stosownie do udziału spadkowego
Dział spadku jest przeprowadzany przy pomocy spisu inwentarza, który dołącza się do wniosku o dział spadku. Jest nim urzędowy dokument zawierający spis poszczególnych rzeczy, które należą do masy spadkowej - kluczowy element w procesie ustalania wartości majątku spadkowego. Taki spis można sporządzić samodzielnie, jednak wiąże się to ze znaczącym ryzykiem pomyłki. Dokładnym zinwentaryzowaniem majątku zmarłego, poza profesjonalnym pełnomocnikiem, zajmuje się również komornik sądowy. Zgodnie z art. 40 ustawy o kosztach komorniczych opłata od wniosku wynosi 400 zł.
Finalnie, spadkobiercy, którzy zdecydują się na sporządzenie spisu inwentarza mogą również zwrócić się z wnioskiem o jego sporządzenie do sądu, co jednak w praktyce wiąże się z dłuższym czasem oczekiwania. Koszt takiego wniosku wynosi 100 zł.
Warto wiedzieć, że istnieje możliwość pokrywania kosztów sądowych, w tym kosztów komorniczych z majątku spadkowego, ewentualnie z pieniędzy pochodzących z depozytu sądowego lub z rachunku bankowego założonego do zarządzania majątkiem spadku. Co więcej, zgodnie z brzmieniem art. 102 UKSC, osoby fizyczne mogą ubiegać się o zwolnienie z kosztów sądowych. Oczywiście po spełnieniu określonych przesłanek majątkowych.
Jeżeli potrzebują Państwo wsparcia z zakresu prawa spadkowego zapraszamy do skorzystania z usług naszej Kancelarii.
Skontaktuj się z nami, aby uzyskać fachową pomoc i wsparcie w kwestiach spadkowych, również międzynarodowych.
Autor wpisu:
Karolina Hutniczak
asystenta Adwokata