Wymiar kary łącznej

Instytucja kary łącznej ma na celu wydanie przez sąd jednego wyroku, w którym połączone zostają kary wcześniej orzeczone wyrokami innych sądów i na ich podstawie wymierzona skazanemu zostaje jedna kara obejmująca wszystkie wyroki. Wyrok łączny sąd wydaje z urzędu lub na wniosek skazanego albo prokuratora. Sądem właściwym do wydania wyroku łącznego jest sąd, który wydał ostatni wyrok skazujący w pierwszej instancji, orzekający kary podlegające łączeniu.

Ażeby możliwe było zastosowanie instytucji kary łącznej, koniecznej jest spełnienie warunków ustawowych. Jeżeli sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw, zanim zapadł pierwszy wyrok co do któregokolwiek z tych przestępstw i wymierzono za nie kary tego samego rodzaju (albo inne podlegające łączeniu), sąd orzeka karę łączną. Przepisy w aktualnym brzmieniu stanowią zatem, iż połącznie kar jest możliwe tylko wówczas, gdy dane przestępstwa nie zostały „oddzielone” od siebie chociażby nieprawomocnym wyrokiem jednostkowym.

Dalej, wyrok łączny możne zostać wydany tylko wtedy, gdy orzeczone kary „podlegają łączeniu”. Co to o znaczy? Łączeniu podlegają zasadniczo kary jednego rodzaju, to jest osobno kary pozbawienia wolności (w tym z warunkowym zawieszeniem ich wykonania), kary ograniczenia wolności oraz kary grzywny. Można również połączyć ze sobą karę ograniczenia wolności z karą pozbawienia wolności (w tych przypadkach karą łączną jest kara pozbawienia wolności, przy przyjęciu, że miesiąc ograniczenia wolności to 15 dni pozbawienia wolności). Nie podlegają natomiast łączeniu kary pozbawienia wolności z karami grzywny oraz kary ograniczenia wolności i grzywny – w takich przypadkach orzeka się osobne kary łączne pozbawienia lub ograniczenia wolności oraz grzywny. Co ważne, przepisy przewidują możliwość łączenia wyroków na kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem i bez warunkowego zawieszenia ich wykonania. W takim wypadku Sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary łącznej w wymiarze nieprzekraczającym roku.

Zgodnie z art. 86 § 1 Kodeksu karnego sąd wymierza karę łączną w granicach powyżej najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa do ich sumy, nie przekraczając jednak 810 stawek dziennych grzywny, 2 lat ograniczenia wolności albo 20 lat pozbawienia wolności. Jeżeli najwyższą z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa jest kara 810 stawek dziennych grzywny, 2 lat ograniczenia wolności albo 20 lat pozbawienia wolności, dolną granicę kary łącznej przyjmuje się w tej wysokości.

Ustalając wymiar kary łącznej, sąd posiłkuje się zasadą kumulacji bądź zasadą asperacji. Zasada absorpcji, stanowiąca w przeszłości jedną z zasad, którymi kierował się sąd wymierzając karę łączną z uwagi na nowelizację prawa karnego jaka dokonała się w 2020 r. została w zasadzie wyeliminowana z porządku prawnego. Wybór jakiego dokona sąd zależy od okoliczności danej sprawy oraz warunków osobistych sprawcy.

Zasada absorpcji

Stosując zasadę absorpcji sąd wymierzał sprawcy karę w wysokości najwyższej z kar wymienionych za poszczególne przestępstwa. Jeżeli zatem sprawca został skazany na karę dwóch lat pozbawienia wolności oraz roku pozbawienia wolności sąd mógł w takim przypadku – stosując zasadę absorpcji wymierzyć sprawcy karę dwóch lat pozbawienia wolności za oba przestępstwa. Obecnie, z uwagi na brzmienie art. 86 § 1 Kodeksu karnego sąd może wymierzyć karę łączną w granicach powyżej najwyższej z kar wymierzonych za dane przestępstwa. Aktualnie zatem, jeżeli wobec sprawcy wymierzone zostały kary dwóch lat pozbawienia wolności oraz roku pozbawienia wolności sąd może orzec karę minimalną na poziomie dwóch lat oraz miesiąca pozbawienia wolności.

Zasada kumulacji

Zastosowanie przez sąd zasady kumulacji będzie dla sprawcy zdecydowanie najmniej korzystne. Zasada ta polega bowiem na połączeniu wszystkich kar, które podlegają łączeniu, a zatem, jeżeli sprawca został skazany na karę pozbawienia wolności w wymiarze dwóch lat oraz na karę tego samego rodzaju jednak w wymiarze jednego roku, orzekając o karze łącznej sąd przy zastosowaniu zasady kumulacji zliczy wymierzone kary i w ten sposób sprawca zostanie skazany na karę łączną trzech lat pozbawienia wolności.

Zasada asperacji

Zasada asperacji w zasadzie pokrywa się z brzmieniem art. 86 § 1 Kodeksu karnego, bowiem polega ona na określeniu wymiary kary łącznej w zakreślonych w tym przepisie granicach, a więc powyżej najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa do ich sumy.

Jak zostało to wyżej podkreślone, wybór zasady, na podstawie której sąd określi wymiar kary łącznej zależy od okoliczności danej sprawy oraz warunków osobistych sprawcy. Sąd bierze bowiem pod uwagę postawę skazanego po popełnieniu przypisanych mu przestępstw, a więc i jego zachowanie w trakcie odbywania przez niego orzeczonej już kary. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego z dnia 12.09.1985 r. sygn. akt II KR 245/85 na wymiar kary łącznej znaczny wpływ ma także zachowanie się oskarżonego w zakładzie karnym lub w środowisku, w którym znajduje się po prawomocnym skazaniu poszczególnymi wyrokami. W przypadku, gdy sprawca przebywa już w zakładzie karnym, a w jego sprawie toczy się postępowanie w przedmiocie orzeczenia kary łącznej, powinien on cechować się takim postępowaniem, które zostanie pozytywnie ocenione przez dyrektora zakładu karnego w opinii o zachowaniu się skazanego. Opinia ta stanowić będzie bowiem dla sądu istotną przesłankę przemawiającą za orzeczeniem kary łącznej w danym wymiarze. 

Ponadto zgodnie z art. 53 § Kodeksu karnego, wymierzając karę, sąd bierze pod uwagę przede wszystkim motywację i sposób zachowania się sprawcy, rodzaj i rozmiar ujemnych następstwa przestępstwa, właściwości i warunki osobiste sprawcy (środowisko w jakim żyje sprawca, jego sytuację rodzinną itd.), sposób życia przed popełnieniem przestępstwa, a także, zachowanie się sprawcy po jego popełnieniu. Szczególnej ocenie podlega okoliczność, czy sprawca po dokonanym czynie zabronionym zmierzał do naprawienia szkody bądź zadośćuczynienia. Sąd powinien również zbadać w jaki sposób przebiegał ewentualny proces resocjalizacji sprawcy, dokonać analizy jego warunków rodzinnych, a także pozyskać informacje o jego stanie zdrowia.