Wypadek ze skutkiem śmiertelnym a zabójstwo

Zabójstwo z zamiarem bezpośrednim

Bezpośredni zamiar popełnienia czynu zabronionego polega na celowym i świadomym działaniu sprawcy, ukierunkowanym na osiągnięcie konkretnego skutku w wyniku powziętych czynności. Analiza pojęcia zamiaru bezpośredniego, poprzez pryzmat przestępstwa stypizowanego w art. 148 k.k., pozwala na przyjęcie, iż w celu przypisania sprawcy zabójstwa bezpośredniego zamiaru dokonania tego czynu, należy ponad wszelką wątpliwość wykazać, iż głównym motywem działania sprawcy, była chęć odebrania życia innemu człowiekowi. Należy zatem wykluczyć z tej kategorii sytuację, kiedy to sprawca świadomie zabija człowieka, ponieważ przewidywał, iż w wyniku dokonanego czynu zabronionego ów skutek może zaistnieć, lecz zabójstwo nie było celem działania sprawcy, stanowiło zaś pochodną popełnienia innego czynu, który był przez sprawcę zamierzony.    

Zabójstwo z zamiarem ewentualnym

Przestępstwo popełnione z zamiarem ewentualnym charakteryzuje się tym, że sprawca poprzez swoje działanie nie zmierzał bezpośrednio do popełnienia przestępstwa, lecz przewidywał możliwość jego popełnienia i godził się na to, a więc miał świadomość, iż skutkiem jego działania może być, w przypadku zabójstwa – śmierć człowieka. W doktrynie, od lat prezentowane jest stanowisko, zgodnie z którym, przyjmując, iż sprawca zabójstwa działał z zamiarem ewentualnym, należy wyjaśnić, dlaczego czyn przez niego popełniony nie może zostać zakwalifikowany jako przestępstwo podpadające pod art. 155 k.k. (nieumyślne spowodowanie śmierci), bowiem i w tym przypadku, sprawca przewidywał możliwość spowodowania śmierci, lecz bezpodstawnie przypuszczał, iż tego uniknie. Przykładem zabójstwa dokonanego z zamiarem ewentualnym może być spowodowanie śmierci człowieka w wyniku pobicia. Chociaż Kodeks karny przewiduje odpowiedzialność sprawcy za pobicia ze skutkiem śmiertelnym na podstawie odrębnych przepisów (art. 158 § 3 k.k.), często jednak, można spotkać się z orzecznictwem, które klasyfikuje taki czyn, jako zabójstwo.

Dyskusyjną kwestię stanowi natomiast przypisanie odpowiedzialność za zabójstwo z zamiarem ewentualnym sprawcy, który doprowadził do śmierci człowieka, w wyniku wypadku komunikacyjnego. Również i w tym przypadku, odrębny przepis przewiduje odpowiedzialność karną takiego sprawcy. Zgodnie bowiem z art. 177 §  2 k.k., jeżeli następstwem wypadku (komunikacyjnego) jest śmierć innej osoby, albo ciężki uszczerbek na jej zdrowiu, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Klasyfikacja czynu polegającego na spowodowaniu śmierci, w wyniku wypadku komunikacyjnego, jako formy zabójstwa popełnionego w zamiarze ewentualnym, budzi jednak liczne kontrowersje. Zdecydowanie częściej przypisuje się bowiem sprawcy, odpowiedzialność w oparciu o przytoczony art. 177 § 2 k.k. W orzecznictwie można jednak odnaleźć pogląd, iż, w przypadku, gdy sprawca celowo narusza obowiązujące reguły bezpieczeństwa, np. poprzez poruszanie się pojazdem ze zbyt dużą prędkością, wywołując tym samym konkretne niebezpieczeństwo, jest on w stanie przewidzieć, iż skutkiem takiego działania może być śmierć człowieka, w wyniku ewentualnego potrącenia. Stąd też, w przypadku zaistnienia szczególnych okoliczności w sprawie, sprawca wypadku komunikacyjnego ze skutkiem śmiertelnym, powinien ponieść odpowiedzialność karną na podstawie art. 148 kk, a więc za zabójstwo. Trzeba jednak zauważyć, iż pogląd ten jest mocno krytykowany przez doktrynę. Można bowiem zetknąć się z argumentacją, iż pomimo naruszenia przez sprawcę wypadku komunikacyjnego ze skutkiem śmiertelnym reguł bezpieczeństwa, nie sposób twierdzić, aby sprawca przewidując możliwość zabicia człowieka, automatycznie godził się na taki skutek. Coraz częściej jednak, można spotkać się z orzecznictwem, które aprobuje stanowisko zaostrzenia odpowiedzialność sprawców wypadków drogowych ze skutkiem śmiertelnym. Jak stwierdził Sąd Administracyjny we Wrocławiu w wyroku z dnia 19.12.2017 r., w sprawie o sygn. akt II AKa 281/17, „W zależności od rodzaju stworzonej przez kierującego pojazdem mechanicznym sytuacji drogowej, wynikającej z naruszenia podstawowych zasad ruchu drogowego, ze świadomością wysokiego prawdopodobieństwa zaistnienia negatywnych skutków, którym sprawca nie stara się przeciwdziałać, możliwe jest uznanie, że potrącenie na przejściu dla pieszych człowieka ze skutkiem śmiertelnym, stanowi zbrodnię zabójstwa popełnionego w formie zamiaru ewentualnego (art. 148 § 1 KK), a nie wypadek komunikacyjny określony w art. 177 § 2 KK.”.

Zabójstwo a nieumyślne spowodowanie śmierci

Różnica pomiędzy nieumyślnym spowodowaniem śmierci a zabójstwem, tkwi w stronie podmiotowej zachowania sprawcy i polega na tym, że w przypadku przestępstwa z art. 148 § 1 k.k., sprawca ma zamiar bezpośredni lub ewentualny spowodowania śmierci człowieka i w tym celu podejmuje działanie zmierzające bezpośrednio lub pośrednio do realizacji tego zamiaru; w drugim zaś przypadku (art. 155 k.k.) śmierć człowieka jest niezamierzonym następstwem działania sprawcy, polegającym na niezachowaniu przeciętnego obowiązku ostrożności w sytuacji, w której na podstawie normalnej zdolności przewidywania i ogólnego obowiązku dbałości o życie ludzkie można wymagać od człowieka, aby nie dopuścił do nastąpienia przestępczego skutku (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 4 grudnia 2018 r. sygn. akt II AKa 271/18). Osoba, która nieumyślne spowodowała śmierć człowieka, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Jest to zatem znacznie łagodniejszy wymiar kary, aniżeli w przypadku zabójstwa, którego nawet najłagodniej sankcjonowana forma (zabójstwo w afekcie), zawiera się w przedziale od roku do lat 10 pozbawienia wolności. Stąd też, niezwykle istotne dla sprawcy będzie, czy dokonany przez niego czyn, zostanie zakwalifikowany jako nieumyślne spowodowanie śmierci, czy też jako zabójstwo, dokonane z zamiarem ewentualnym lub zabicie człowieka pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami.

Ograniczona poczytalność  – wpływ na wymiar kary za zabójstwo

Wymiar kary za spowodowanie śmierci człowieka uzależniony jest nie tylko od tego, czy dany czyn zostanie zaklasyfikowany jako zabójstwo z zamiarem bezpośrednim, ewentualnym, zabójstwo w afekcie, nieumyślne spowodowanie śmierci, czy też spowodowanie wypadku komunikacyjnego ze skutkiem śmiertelnym. Istotnym czynnikiem, który brany jest pod uwagę przy określaniu wymiaru kary, jest stan poczytalności sprawcy. O ile w przypadku całkowitej niepoczytalności, przepisy jasno mówią, iż sprawca, który z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem, nie popełnia przestępstwa, tak w przypadku ograniczonej poczytalności, osoba która dopuściła się zabójstwa, nie będzie zwolniona od odpowiedzialności karnej. Jednakże, zgodnie z art. 31 § 2 k.k., jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa zdolność osoby do rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania swoim postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Znaczny stopień ograniczenia poczytalności stanowi zatem okoliczność, która w istotny sposób rzutuje na ustalenie stopnia zawinienia. Ograniczona zdolność rozpoznania znaczenia czynu, dotyczy zarówno jego znaczenia prawnego – jest to czyn zabroniony – jak i faktycznego – sprawca nie jest w stanie w pełni sobie uświadomić np., że potrącenie samochodem człowieka w określonych okolicznościach może spowodować jego śmierć. Natomiast ograniczona zdolność kierowania postępowaniem, ma swój przejaw w niemożności zachowania się przez sprawcę, zgodnie z obowiązującymi standardami społecznymi, z powodu braku kontroli intelektualnej nad dokonywanym czynem. Znaczny stopień ograniczenia zdolności rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem, może wynikać przede wszystkim z zaburzeń na tle psychicznym, które niezwykle często stanowić będą wynik przyjmowania leków psychotropowych.

Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na kwestię związaną z prowadzeniem pojazdów, przez osoby zażywające leki psychotropowe. Kierowanie pojazdem pod wpływem leków psychotropowych, zawierających substancje, które mogą prowadzić do zaburzenia uwagi i reakcji kierowcy, traktowane jest równorzędnie z jazdą pod wpływem narkotyków. W zależności od stopnia, w jakim dany lek wpływa na prowadzenie pojazdu, osoba po ich spożyciu, która prowadzi pojazd, może podlegać odpowiedzialności karnej w wymiarze nawet do 12 lat pozbawienia wolności, jeżeli spowoduje ona wypadek, w wyniku którego, poszkodowany dozna trwałego uszczerbku na zdrowiu lub straci życie. Dlatego też, stan ograniczonej poczytalności, spowodowany przyjmowaniem przez sprawcę wypadku komunikacyjnego ze skutkiem śmiertelnym leków psychotropowych, nie zawsze musi oznaczać, że sąd zastosuje nadzwyczajne złagodzenie kary. Ponadto, ograniczona poczytalność nie będzie miała żadnego znaczenia, jeśli wynika ona wyłącznie z upojenia alkoholowego czy odurzenia narkotykami.